جغرافیای جهانگردی و ایرانگردی بم- تالیف: محمدمهدی محلاتی

مقدمه:

در همسایگی کرمان و زاهدان ، شهرستان بم با سرزمینی افسونگر و چشم اندازهای دلپذیر در حاشیه دشت لوت با دهها اثر جذاب و دیدنی گذشته پربار و بیست دو قرنی این دیار را بیانگر است . بم به عنوان یکی از شهرهای بزرگ و آباد استان کرمان، با تاریخی پر از فراز و نشیب و جغرافیای راز الودش دهها قرن همچون عقیقی سبز بر دامن خاک جلوه گری می کند.

سخن گفتن از بم دشوار است، از گذشته های دور شهرت ، یا از گمنامی دیروز و یا از خوش نامی و اشتهار امروزی گفته شود. بم از معدود مناطق ایران است که گذشته آن از وضعیت فعلی اش پر فروغ تر بوده است، به طوری که امروزه از شکوفایی گذشته های دور آن هیچگونه اثری باقی نمانده است، زیرا در طول چندین قرن متمادی در صنعت نساجی شهره آفاق بوده است.

این شهر از زمان پیدایش هیچگاه در انزوای جغرافیایی اسیر نبوده و همیشه رل مهمی را در ژئوپولتیک منطقه به انجام می رسانده است، حالتهای ژئوپولتیکی و موقعیت خاص جغرافیایی چندین قرن است که بم را در زمره شهرهای استراتژیکی ایران قرار داده است و بدان وضعیتی استثنائی بخشیده و از اینرو ساختار سیاسی – نظامی آن نسبت به ساختارهای دیگر از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده است.

بم بارها و بارها آماج تاخت و تاز مهاجمان و طوایف بیگانه قرار گرفته، تخریب کلی گشته و به نابودی کشانده شده است و دگر بار با خشتی بر خشت دیگر نهادن ، با حوصله و درایت مردمانش هیبت قبلی خود را دوباره بازیافته است.

و در این راستا بوده که به رغم استقامت و پایداری در ساختار معماری اش، نتوانسته است در ابعاد اقتصادی و فرهنگی به بازسازی مجدد خود مبادرت ورزد. و چه بسا ساختمانها و بناهای بسیاری را که خارج از حصار اصلی واقع شده بوده اند، در پی حملات و تجاوزات از دست داده است.

سرزمین ایران، سرزمین شگفتی هاست، سرزمین اعجاب ناشی از تلاش نیاکان دلیر و دربر گیرنده مناطقی وسیع با آب و هوای متنوع و آثار تاریخی – فرهنگی بسیار قدیمی و ازشمندی است . و اما بم در این پهنه گسترده چیز دیگری است، حدیثی آشنا ولی نامکرر، کمتر منطقه ای در ایران سراغ می یابیم که در میان انبوه نخل های با صلابت و انواع گوناگون درختان همیشه سبز مرکبات ، بناگاه مجموعه ای از خشت و گل سر از دل خاک بیرون زده باشد و بناهای متعددی در آن محصور بوده که امروزه هر بازدید کننده ای با گشت و گذاری در آن ، مات و مبهوت خواهد گشت.

در بم آنجا که سرزمین سبز و خرم است، آب فراوان و خاک حاصلخیز که با جور شدن سایر شرایط، برکتی دو چندان به این خطه بخشیده است و آنجا که زمین در بم لم یزرع و ترک خورده است، سطحی پوشیده از گل درست می شود که رایحه بی نظیری از آن به مشام می رسد. و این حدیث بم است، در این میانه، حدیثی نامکرر است در سرزمینی که جای جای آن دال بر قدمت دیرینگی آن دارد.

این شهر با توجه به قدمت تاریخی اش، بغیر از ارگ دیدنیهای دیگری هم دارد که بازدید از آنها برای گردشگران خالی از لطف نخواهد بود. از جمله آن دیدنیها می توان به آثار باقی مانده از حصار شهر بست، خانه سیستانیها، آثار باقی مانده از دروازه آسپیکان و مقسم آب بداخل قلعه، بقعه متبرکه امازاده زید و امامزاده زیذ و امامزاده اسیری، مقبره سید طاهر الدین محمد بمی، تکیه عماد، قلعه دختر، قیصریه زردتشتیان ، مسجد وکیل اشاره کرد.

تنها موردی که شهر بم را بمیزان ناچیزی دستخوش نارسائی نموده ، آب و هوای گرم و خشکی است بر طبیعت آن حکمفرما می باشد. از اینرو تاحدودی در ماههای تیر و مرداد از جنب و خروش اهالی این دیار کاسته می گردد . که در ازای آن سیر جنوبی بم با کوههای سر به فلک کشیده جبال بارز مأوای مردمان این دیار گشته ، به طوری که بم را از پسکرانه خوش آب و هوایی برخوردار ساخته است. لذا اهالی بم و گردشگران ضمن استفاده از محصولات سردسیری مناطقی همچون ییلاق دهبکری ، مرغک ، دریجان ، آدوری ، آباد سید با سپری کردن ساعاتی چند در آغوش آب و هوای خنک و برخورداری از طبیعت پاک و زیبای آن ، حرارت ناشی از گرمای بم را از چهره زدوده و بر جان و روح خود، نشاط و شادی را خواهد نشاند.

بی تردید هر زمان که از بم نام برده می شود، و گذشته های دور آن را از خاطرها می گذارنیم، به یاد دلاوریهای پهلوان علی شاه بمی و یاد سیر و سلوک عارفانه سید شمس الدین ابراهیم بمی و فرزند خلف این سید بزرگوار ، سید طاهر الدین محمد بمی می آئیم. رشادت ، دلاوری و از خود گذشتگی ها از عمده ترین سرفصل های حیات و زندگی گذشته اهالی بم را تشکیل می داده اند.

و اما امروزه هر زمان که از بم نام برده می شود. در اذهان ارگ و خرما تداعی می شوند به طوری که سرفصل هایی هستند که حیات اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی این دیار را تشکیل می دهد.

ارگ از شاهکارهای دیدنی معماری ایران است که با دهها اثر مهم و با ارزش در آن ، در نوع خود مجموعه ای بی نظیر به شمار می رود ، که هر کسی تاکنون آن را دیده باشد، برای او همیشه خاطره انگیز و سفری به یاد ماندی خواهد بود.

سفر او به بم علی الخصوص بازدید از ارگ ، او را با محیطی غریب آشنا ساخته ، استراحت و تفریح کرده و هم چیزهای تازه و نویی آموخته است. تجربیات این سفر اثرات عمیقی بر او گذاشته ، زیرا دیدن ارگ بم در زمره مهمترین خاطرات او باقی خواهد ماند و موجب گسترش و ترغیب جهانگردی در بم می گردد. پس بشتابید تا شما هم سفری خاطره انگیز داشته باشید.

قل سیروا فی الارض فانظر و اکیف بدء الخلق. (سوره عنکبوت آیه 20)  

ای رسول خدا بگو به مردم که در زمین سیر کنند و ببینند که خدا چگونه خلق را ایجاد کرده

و جعلنا بینهم و بین القری التی بارکنا فیها قری ظاهره و قدرنا فیها السیر سیرو فیها لیالی و ایاماً امنین (سوره سبا آیه 18)

و میان آنها و شهرهائیکه در آنجا پر نعمت و برکت گردانیدم ، قریه هایی قرار دادیم تا با فاصله کوتاه و سیر سفری معین و آنها را گفتیم که در این شبها و روزها با ایمنی کامل مسافرت کنید.

خلاصه درباره سفر و اهمیت آن ، شریعت ما سفارشهای بیشماری همچون در آیات فوق و نیز در سوره دوم آیه 42 ، سوره محمد آیه 10 ، سوره انعام آیه 11 ، سوره آل عمران آیه 137 ، سوره النعل آیه 69 و . . . شده است.

مهاجرت مردم ، خانواده ها و گروها به خارج از محل زندگی شان برای دوره های محدودی و بسته به انتخاب خودشان، بهترین تعریف گردشگری می باشد.

 

         قدر مردم سفر پدید کند                                   خانه خویش مرد را بند است

         تا به سنگ اندرون بود گهر                                کس چه داند که قیمتش چند است

*              *              *

        عیسی مسیح گشت، چو راه سفر گرفت                   موسی کلیم گشت، چو افتاد در سفر

        اندر سفر ، بلند همی گردد آفتاب                          اندر سفر کمال پذیرد، همی قمر

2– جایگاه جهانگردی در برنامه های توسعه

پدیده گردشگری اگر چه به زمانهای دور می رسد، مثل دوران شکل یابی مسیحیت و نیز جهان شمولی اسلام ، اما رشد چشمگیر آن مربوط به سال های پایانی جنگ دوم جهانی می باشد.

عوامل مختلفی موجب رشد گردشگری در این جریان شده اند، که عبارتند بود از:

توسعه وسائل حمل و نقل سریع السیر ، افزایش اوقات فراغت و به موازات آن کاهش ساعات کار نسبت به ادوار قبل از جنگ جهانی دوم ، ارتقاء سطح آگاهی و تحول در بخش فرهنگی ، انباشت ثروت و توسعه امکانات مادی و تغییر جهت سیاستهای دول قدرتمند از تهاجمات و جنگها ، در این صورت بعضی از کشورهای جهان این وضعیت بین المللی را درک کرده و بر توان جاذبه های هنری ، تاریخی و مناظر زیبای طبیعی خود افزودند و به جذب گردشگر اقدام نمودند و از این رو به منبع ارزی سرشاری دست یافتند ، بطوریکه کشورهای فرانسه ، ایتالیا ، اسپانیا ، ترکیه و یونان قبل از سایر کشورها در این امر موفق شدند. ترکیه در سال 1991 حدوداً 6 میلیون گردشگر را پذیرا شد ، که درآمدی برابر با 6/2 میلیارد دلار برای این کشور در بر داشته است .

اما از سوی دیگر و طبق بررسی های بعمل آمده ، ده کشور در دنیا وجود دارند که بنابر اظهار نظر کارشناسان کانون تمدنهای باستان بوده و امروزه از هر لحاظ از قطب های مهم گردشگری به شمار می رود ، عبارتند از : مصر ، اسپانیا ، ایتالیا ، سوریه ، یونان ، ترکیه ، ایران ، عراق ، هند و چین.

بنابراین ایران یکی از مناطقی است که قابلیتهای چشمگیری در راه جاذبه های گردشگری دارا می باشد . و به طور اختصار شامل قابلیت های زیر است :

الف – تنوع محیطی و شرایط خاص جغرافیایی ( وجود چهار فصل مشخص)

ب- قدمت تاریخی به همراه آثار تاریخی فراوان و یادمانهای باستانی

ج – قرار گرفتن بین دنیای شرق و غرب

د – غنای فرهنگ اسلامی ، ملی و سنتی

ه – وجوه اشتراکات متعدد با ملل مسلمان

لذا با چنین شناختی از ایران ، گروهی از گردشگران به سوی ایران سرازیر شدند ، اما در جهت جذب آنان اشکالاتی وجود داشت که می بایستی با برنامه ریزی رفع نمود ، که متأسفانه این امر بکندی صورت پذیرفت.

یا به بیانی دیگر : ” غنای فرهنگی و تاریخی ما از آغاز تاکنون و بویژه در عصر حاکمیت اسلام ، قابلیت ها و جاذبه های فراوانی که زمینه ساز صنعت توریسم می باشد را بطور شگفت انگیزی با خود همراه دارد لکن این قابلیت ها و جاذبه ها کمتر شناسایی و شناسانده شده است ” (1) .

برای ایران که خود در ردیف ده کشور ارزشمند گردشگری قلمداد گشته ، در دنیای پیشرفته امروزه برای جذب.

گردشگر درنگ جایز نبود ، ( گردشگری که در قرن اخیر یکی از ارکان اقتصادی کشورهای جهان را تشکیل می دهد و به عنوان صنعت گردشگری مطرح شده است) به طوری که کشورهایی که در ردیف ده کشور اخیر نبوده ، قسمت اعظم درآمد آنها از بخش گردشگری تأمین می شود ، در  این صورت اقداماتی جهت جذب گردشگر در ایران بعمل آمد.

پیرو این اقدامات مناطقی از ایران را در اولویت قرار دادند ، تا اینکه روند جاذبه های گردشگری در یک راه صحیح و اصولی قرار گیرد . لذا ده منطقه گردشگری را ارزشمند تر از سایر مناطق تشخیص دادند ، که شهر بم یکی از این مناطق ده گانه به شمار آمد ، بنابر این شهر بم به عنوان یکی از قطب های گردشگری ایران از سوی کارشناسان مربوطه معرفی گردید.

(1)- اصول و مبانی جهانگردی – تألیف دکتر مهدی الوانی و زهره دهدشتی شاهرخ – چاپ تابش – چاپ اول – بهمن ماه 1373 – صفحه 10 .

ایده اصلی این انتخاب بر می گردد به امکانات بالقوه ای که در جهت جذب گردشگر ، در این شهر وجود دارد. به طوری که عده ای از کارشناسان معتقد بودند که در صورت سرمایه گذاری کافی و برنامه ریزیهای صحیح و نیز به کارگیری مناسب توانائیهای گردشگری ، شهر بم تا اوایل قرن آینده به بزرگترین مرکز گردشگری جهان تبدیل خواهد شد . برای تقویت زیر بنائی صنعت گردشگری در بم نیاز به طرح قوانین کشوری بود ، تا از این رهگذر ارکان مهمی که نیازمند توسعه این صنعت می باشند ، از طریق قانونمدیهای جاری و به شکلی پایدار در بم صورت پذیرند ، به طوری که به این امر واقفیم عوامل زیر بنائی از قبیل : ایجاد فرودگاه ، جاده های مناسب ، شاهراههای مدرن ، خطوط راه آهن ، امکانات روشنائی ، پارکینگ ها ، هتل های مورد نیاز ، رستورانهای مجهز ، اماکن تفریحی ، مرکز خرید صنایع دستی ، پارکهای مورد نیاز ، تجهیزات حمل و نقل ، موزه های متعدد ، ایستگاه راه آهن و . . . تنها از طریق تصویب مراجع ذیصلاح کشور و گذشتن از مراحل قانونگذاری برای منطقه ای در نظر گرفته می شوند . لذا در این راستا در برنامه پنج ساله اول توسعه ، که از سال  1368 تا سال 1372 را در بر می گیرد ، در بخش گردشگری (ایرانگردی و جهانگردی) به موارد زیر اشاره شده است. (1)

الف – شناساندن فرهنگ و تمدن ایرانی – اسلامی به جهانیان

ب- ایجاد زمینه های مناسب برای صدور معنوی انقلاب اسلامی از طریق توسعه صنعت جهانگردی و آشنایی مردم با مظاهر فرهنگ و تمدن جهان

ج – شناسایی نقاط طبیعی و دیدنی در سراسر کشور و ترغیب مردم به بازدید از این نقاط در اوقات فراغت به منظور آشنائیشان با یکدیگر و تحکیم وحدت مردم

د – افرایش درآمدهای ارزی کشور از طریق جذب جهانگردی و سود آور کردن واحد های دولتی

ه – بهره برداری صحیح از تجهیزات و تأسیسات ساخته شده و سایر برنامه گذاریهای توریستی

و – ایجاد زمینه های مناسب برای سفر ایرانیان به خارج از کشور

ز – توسعه و بهبود امور زائران ایرانی بیت ا… الحرام و عتبات مقدسه

روزنامه اطلاعات – یکشنبه 2 آبان ماه 1372 – صفحه 5 – توریسم ، مردم و زندگی – قسمت 5

درنگ و تعمق بر روی هر یک از این اهداف که مستقلاً ناظر بر وجهی از توسعه فرهنگی و اقتصادی کشور است ، خود به خود ، ضرورت برنامه ریزی در صنعت گردشگری را جلوه گر می سازد.

ناگفته نماند که گردشگری در ایران از سالها قبل از انقلاب تقریباً به فراموشی سپرده شده بود ، به طوری که درآمد سرشار فروش نفت به حدی بود ، که مسئولین مملکتی دیگر هیچ احساس نیازی نمی دیدند ، تا با به خدمت گرفتن دیگری فکر کنند و حتی اگر به جهانگردی در مقاطعی از زمان احساس نیاز کرده اند ، بیشتر جنبه نمایشی بدان بخشیده اند .

در دوران اولیه انقلاب و با پدید آمدن شرایط خاص سیاسی ، جهانگردی همچنان بار رکود روبرو شد ، به طوری که روند تعطیلی آن که از سالها قبل از انقلاب شروع شده بود تا آغاز نخستین برنامه توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ادامه داشت . لذا گردشگری از اوایل سال 1368 به عنوان یک پدیده اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی مطرح گشت.

در بحث از استراتژی های برنامه فوق الذکر در صنعت گردشگری ضمن تأکید بر ضرورت توسعه گردشگری ، طی آن پیش بینی شد که 900 هزار گردشگر خارجی در طول 5 سال وارد کشور شدند و حدود 450 میلیون دلار درآمد ارزی از این طریق بدست آمد ، و از طرفی به یک سری محورهای استراتژیک دست یافتیم که عبارتند از :

الف – اولویت دادن به اصل خودکفائی در صنعت گردشگری از طریق تشویق و ایجاد تسهیلات لازم برای بخش خصوصی ، به منظور سرمایه گذاری در این زمینه

ب – گسترش مبادلات و همکاریهای بین المللی و تقویت همیشگی بین مسلمانان جهان ، به منظور زمینه سازی برای صدور انقلاب و گسترش تفاهمات بین المللی

ج – استفاده از هنرهای تستی و مصنوعات داخلی در ساخت واحدهایی برای اقامت مسافران به منظور جلوگیری از ورود مظاهر فرهنگ غیر ایرانی

در این صورت شهر بم تا حدودی بر مبنای سیاست های مذکور ، گامهای موثری را پیمود تا اینکه صنعت گردشگری به طور جدی چهره شهر را دگرگون ساخت . زیرا که برنامه مشخصی پدیدار گشت و تا حدودی گردشگری به عنوان یک حرکت اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی به شمار آمد و نیز در اذهان مسئولین و دست اندر کاران چنین تداعی شد ، که زمان آن رسیده تغییر اساسی در بنیان اقتصادی شهر بم صورت پذیرد ، تا بلکه از این بابت بنیان تک محصولی یعنی خرما که سالهای سال بر تمام شئونات زندگی بمی ها سایه افکنده است ، دگرگون یابد و از اینرو می طلبد که ارگ بم بعد از خرما مطرح شود و نقش فعالی در حیات اقتصادی آنان ایفا نماید. و بدرستی متوجه شدند که باید فضاهای مناسبی ایجاد کنند تا جذب گردشگر با شدت هر چه تمامتر در کنار محصول خرما ، نقش ارزنده ای ایفاء کند.

در نتیجه در سال 1372 ، اقدامات اولیه ای بوقوع پیوست که در آینده ای نزدیک بشود با یک سری برنامه ریزی دقیق و علمی جمعیت قابل توجهی از گردشگران جهان را به بم جذب کرده و آنها را با فرهنگ و تمدن کهن ایرانی – اسلامی آشنا ساخت.

در چنین اوضاع و احوالی بسر می بردیم ، که نوبت رسید به تنظیم برنامه توسعه دوم ، لذا چنین آمده که : (1)

” خط مشی های اساسی بخش ایرانگردی و جهانگردی در برنامه دوم اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی از سوی معاون رئیس جمهور سازمان برنامه و بودجه به منظور تهیه برنامه های مربوط به ایرانگردی و جهانگردی کشور به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ابلاغ شده است.

این خط مشی ها که تعیین کننده روشهای اساسی و اصول برنامه های ایرانگردی و جهانگردی را در برنامه پنجساله آینده – از سال 1373 – تشکیل می دهد ، در جلسه های اردیبهشت و خرداد سال جاری شورای اقتصاد مورد تأیید قرار گرفته است.

بررسی مواد تصویب شده در مورد مسائل  ایرانگردی و جهانگردی نشان می دهد که مسئولان به ضرورت احیای توریسم و فعال ساختن هر یک از بخشهای آن با استفاده از همکاری بخش خصوصی ، اعمال تسهیلات بانکی و تربیت نیروی انسانی کارآمد توجه داشته اند.

مواد تصویب شده در شورای اقتصاد در امر ایرانگردی و جهانگردی در برنامه پنجساله دوم (1373 لغایت 1377) به شرح زیر است:

مجله جهان هوا نوردی – سال دوم – شماره 6 – مرداد و شهریور ماه 1372 – شماره ثبت بین الملی (3627-1021) – صفحه 82 – ایرانگردی و جهانگردی در برنامه پنجساله دوم

 

الف –  احیاء و تقویت قطبهای جهانگردی کشور از نظر جاذبه های سیاحتی و زیارتی و آثار تاریخی و باستانی و نیز فعال نمودن همراه با بهبود کیفیت خدمات مراکز ایرانگردی و جهانگردی.

ب – واگذاری واحدهای دایر و پروژه ها و طرحهای نیمه تمام قابل واگذاری سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی به بخش خصوصی بدون تغییر کاربری ، مگر در موارد استثنایی با اجازه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اعطای اجازه هزینه کردن درآمدهای حاصله به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به منظور توسعه این بخش.

ج – تقویت برنامه های تبلیغاتی برای معرفی ایران اسلامی و جاذبه های طبیعی و تاریخی آن و تشویق بخش خصوصی به سرمایه گذاری در ایجاد مراکز اقامتی و تأسیسات ایرانگردی و جهانگردی از طریق حمایتهای دولتی ، تعدیل قیمتها و کنترل کیفی خدمات ارائه شده توسط دستگاه مسئول .

د – ایجاد زمینه های لازم برای توسعه مهمانخانه های بین راهی ، اقامتگاهها ، پارکینگها ، کمپینگها ، اردوگاهها ، مهمانسراها ، استراحتگاههای موقت بین راهی بخصوص در مسیرهای بین المللی و توریستی کشور با همکاری دستگاههای اجرایی ذیربط از جمله وزارت راه و ترابری به منظور تسهیل در امر سیر و سیاحت.

ه – حمایت مالی دولت ، اعطای تسهیلات بانکی و اصلاح قوانین به منظور تشویق به سرمایه گذاری داخلی و خارجی در ساخت ، توسعه ، نوسازی و تجهیز تأسیسات ایرانگردی و جهانگردی و ایجاد تسهیلات در زمینه ورود توریست با تأکید بر جهانگردی مسلمان و توسعه جهانگردی بین کشورهای اسلامی .

و – ایجاد تمرکز در امر برنامه ریزی و سیاستگذاری امور ایرانگردی و جهانگردی.

ز – توجه به امر مطالعات و تحقیقات به منظور بازشناسی جاذبه های کشور و زمینه های مطلوب سرمایه گذاری در قالب طرح جامع صنعت توریسم و نیز توسعه آموزش نیروی انسانی در فعالیتهای صنعت ایرانگردی و جهانگردی به منظور تربیت نیروی انسانی کارآمد برای توسعه صنعت مذکور و ارتقاء کیفیت خدمات .

در رابطه برنامه پنجساله دوم توسعه کشور در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار آمده است (1)

” برنامه پنجساله دوم توسعه کشور ، با اولویت دادن به صنعت توریسم و نقش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن ، بدان                                                                     

روزنامه اطلاعات – چهارشنبه 16 فروردین ماه 1374 – صفحه 6 – توریسم ، صنعت پویا و تاریخی – مهندس غلامرضا عربی نژاد

 

عمیق تر رسید و دیدها و افق های جهانگردی گسترده تر گردید . به طوری که : در برنامه فوق اعطای وام ، تسهیلات بانکی ، اصلاح قوانین جهت سرمایه گذاری داخلی و خارجی در ساخت ، توسعه ، نوسازی و تجهیزات ایرانگردی و جهانگردی و ایجاد تمرکز در برنامه ریزی و سیاست گذاری ایرانگردی و جهانگردی و گسترش آموزش نیروی انسانی در فعالیتهای صنعت توریسم ، محورهایی است که مورد تأکید و توجه قرار دارد. مسلماً همکاری نزدیک دولت و بخش خصوصی ، ضامن موفقیت برنامه های توسعه و گسترش صنعت توریسم خواهد بود . در این راستا نقش مجلس شورای اسلامی در تصویب قوانین مهم و محکم و همزمان با آن تقویت نقش مشارکت های مردمی در این صنعت ، اساسی و تعیین کننده است. ”

لذا با چنین نگرشی در کشور ، شهر بم به شرط برنامه ریزی ، سرمایه گذاری ، تحقیق و بررسی صحیح و درستی انجام بگیرد ، یکی از قطب های مهم سیاحتی ایران به شمار خواهد آمد. البته در این مسیر تجارب کشورهایی که بدلایل خاصی ، در چند ساله اخیر در امر صنعت جهانگردی موفق بوده اند ، در نظر گرفته شده اند ، به طوری که آن شاخص هایی مورد استفاده واقع شده ، که با موازین فرهنگی و نیز شئونات مذهبی ما در تضاد نبوده اند.

به طور مثال در کشور هندوستان برای تضمین توسعه صنعت توریسم ، توسط دولت در سال 1988 میلادی ،

مقدمات یک طرح ملی ارایه شد و طی آن حدوداً هشت شهر در داخل و چهر جزیره را به عنوان مناطق خاص جهانگردی مورد توجه و عنایت قرار دادند. (1)

” هدف اصلی این طرح بر گسترش صنعت جهانگردی و توسعه زیربنایی آن استوار بود. شناساندن مناطقی که سفر به آن ها برای خارجی ها مطلوب است ، و مواردی مثل آسایش جهانگرد ، ایجاد تسهیلات ترابری (نظیر احداث راههای فرعی) ، بهبود امکانات سرگرمی های سالم و مفرح ، بهبود شرایط هتلهای قدیمی و پرداخت کمک به دست اندکاران این رشته بخش هایی از این طرح را تشکیل می دهد. در این طرح 17 هدف برای بهبود صنعت جهانگردی و فعالیت و ارتقاء کیفی آن مشخص شده است.

در بخش مسیرهای مورد استفاده توریست ها در سالهای 1991 و 1992 میلادی بیشتراز 175 راه فرعی که به مراکز

مجله صنعت حمل و نقل – شماره 129 – اردیبهشت ماه 1373 – سیر و سیاحت – صفحه 84 – هند در توریسم – تجارت را جستجو می کند.

مهم جهانگردی هندوستان منتهی می شود ، ایجاد شد . دولت مجوز طرحهای تأسیس پناهگاهها و کلبه های ساحلی را تصویب کرد . برای تقویت زیربنایی صنعت جهانگردی کمکهای مادی به وسیله دولت مرکزی هندوستان برای دولتهای ایالتی در نظر گرفته شد ، تا بتوانند مجتمع های جهانگردی ، خانه های ییلاقی ، خیمه ها و کلبه هائی را در دوازده منطقه جهانگردی بنا کنند. ”

لذا ایران هم برای پیشرفت و توسعه جهانگردی ، در وهله اول طرح ملی ، ده منطقه را در نظر گرفته که از اینرواست شهر بم یکی از این مناطق به شمار آمده است . انتخاب این مناطق بر اساس نیازهای توسعه صنعت گردشگری صورت پذیرفته است ، در این صورت قصد تقلید و یا گپیه برداری از کشوری دیگر در کار نبوده است . و فقط کارشناسان ایرانی یا چگونگی روند توسعه این صنعت در سایر کشورها ، آشنائی بیشتری بدست آورده اند.

 

3- جهانگردی صنعتی جدید

در نگرش کلی و مجموعه ای جهانگردی همچون منشوری است که برای شناخت آن ، حدوداً به شانزده رشته علمی نیاز دارد. زیرا که ابعاد مختلف و وجوه گوناگون جهانگردی چنین ایجاب می کند ، تا آن را از دیدگاههای متفاوتی ، بررسی نموده و با دیدی نظام گرا به مطالعه و تحقیق در آن پرداخت . لذا ابعاد مختلف جهانگردی به رشته های علمی زیر مرتبط می باشند:

بعد جغرافیائی و اقلیمی به جغرافیا

بعد سیاسی به علوم سیاسی

بعد انگیزشی به روانشناسی

بعد محیط طبیعی به محیط زیست

بعد اقتصادی به اقتصاد

بعد بازاریابی به بازاریابی

بعد حقوقی به حقوق

بعد ورزشی و تفریحی به علوم ورزشی

بعد کشاورزی و روستایی به کشاورزی

بعد آموزشی به علوم تربیتی

بعد جامعه شناسی به جامعه شناسی

بعد روابط مهمان و میزبان به مردم شناسی

بعد برنامه ریزی توسعه به برنامه ریزی شهری و منطقه ای

بعد میزبانی به مدیریت هتلداری

بعد حمل و نقل به حمل و نقل

بعد مدیریت سازمانها به مدیریت بازرگانی

و اما از آنجائیکه بتوانیم تصویری کلی از جهانگردی ارائه نمود ، تا اینکه مفهوم جامع و کاملی از آن بدست آوریم ، به ناچار باید از رشته ای استفاده و کمک گرفته ، تا رشته های فرعی آن به رشته های علمی فوق بستگی داشته باشد . لذا تنها علمی که این ویژگی را دارد ، علم جغرافیا می باشد ، بطوریکه جغرافیای سیاسی ، جغرافیای حمل و نقل ، جغرافیای برنامه ریزی شهری و منطقه ای ، جغرافیای ورزش ، جغرافیای زیستی ، جغرافیای کشاورزی و جغرافیای بازرگانی ، به نحوی مطلوب می توانند ابعاد جهانگردی را توجیه نمایند.

از طرفی دیگر در ابتدا جهانگردی را بطور مستقیم در علم جغرافیا باید جستجو کرد ، به طوری که به دلیل فضای جغرافیایی که نیازمند آن است ، به صورت فیزیکی در حیطه بررسی و پژوهشی جغرافیا است . ضمناً نقش تفریحی و گردشی جهانگردی که از وظایف مهم آن به شمار می آید ، در چهار چوب جغرافیای انسانی قرار می گیرد. زیرا در انسان است که تفریح و گردش ، جایگاه علمی مشخصی دارد . لذا اشغال فضایی و نقش فراغت ، جهانگردی را در حوزه عملکرد و بررسی جغرافیا قرار می دهد.

اما امروزه بسیاری از کارشناسان خبره ، جهانگردی را عنوان یک صنعت قلمداد نموده و برای شناخته شدن آن و رفع تنگناها و مشکلات فراوانی که دارد ، آن را نیازمند تحقیقات دامنه داری دانسته و لازمه انجام این اعمال را در گرو یک رشته تخصصی مجزا برای جهانگردی پیشنهاد می کنند.

بنابراین جهانگردی نه یک تفریح محض بلکه یک علم و صنعت است ، که به مقتضای آن باید تحقیق ، پژوهش و برنامه ریزی شود ، و می تواند به عنوان رشته ای مجزا مطرح می گردد. در این راستا است که تأسیس دانشگاه جهانگردی و تحقیق در ابعاد مختلف توریسم ، قدم های اولیه و مهمی است ، که در کشور ما باید برداشته شود.

البته با تمامی گستردکی جهانگردی و ابعاد گوناگون آن ، هنوز عده ای از کارشناسان بر این عقیده اند، که جغرافیا یکی از ارکان مهم و اساسی آن بوده و در ایران از کانال جغرافیا ، جهانگردی شناخته می شود. (1)

” در اکثر کشورهای پیشرفته کار علمی در این مورد بیشتر شده است. در کشور ما نیز باید در این زمینه تلاش و کوشش فراوان به عمل آید. مردم ما هنوز اطلاعات دقیق و یا در حداقل قبولی از جغرافیای کشور خود ندارند و این به این معنی است که بررسی ابعاد گوناگون توریسم در کشور ما ، بطور علمی و عملی نیازمند تقویت است و با تلاش و جهاد علمی و عملی می توان بر رخوت موجود غلبه کرد.”

در نتیجه ، با عنایت به اینکه در حال حاضر جهانگردی در تمامی کشورها به عنوان یک صنعت شناخته شده و با روند رو به تزایدی در حال توسعه و گستردگی می باشد ، و نیز با توجه به اینکه ، این روزها حتی توسعه نیافته ترین و فقیرتریت کشورهای جهان با بهره گیری از این صنعت جدید، بودجه و حقوق مالی خود را تضمین می کنند و همچنین با درک این امر که ، بخش جهانگردی در کشورهای پیشرفته به همان میزانی که بخش کشاورزی و صنعتی به حل مسائلی از قبیل اشتغال و بیکاری کمک می کنند ، کمک کرده و به رفع آنها پرداخته است. (البته قصد آن نیست و نه مصلحت نظام ما هست که تمامی زمینه های رشد و توسعه را فدای جهانگردی کنیم و یا اینکه تخصصهایی که در طول سالیان دراز بدست آورده ایم ، جایگزین تخصص چند روزه ای کنیم ) لذا ضرورت می یابد که صنعت جهانگردی را رشته ای مجزا به حساب آوریم.

و اگر قرار باشد جایگاه واقعی آن را در ایران اسلامی بشناسیم ، باید به این موضوع معتقد شویم که ، جهانگردی امری است علمی ، ادبی ، اخلاقی و عرفانی.

پرداختن به صنعت جهانگردی به عنوان رشته ای مجزا نتایج سودمندی در بر خواهد داشت ، چه بسا تحقیق در آن

روزنامه اطلاعات – چهارشنبه 16 فروردین ماه سال 1374 – صفحه 6 – (توریسم ، صنعت پویا و تاریخی)

 

 منجر به رشد اعتلای بسیاری از رشته های علمی دیگر خواهد شد ، زیرا که تحقیق در جهانگردی می تواند مستقیماً به تعمیق رشته های جغرافیا و تاریخ بیانجامد ، موجب تغییرات و تحولات کشاورزی می شود ، موجب رشد و توسعه صنایع و هنرهای بومی و منطقه ای می شود و . . .

با توجه به موارد فوق و ابعاد گوناگون صنعت جهانگردی ، به عنوان یک حرکت اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی ، یکی از شاخص های توسعه به شمار می رود.

از این رو است که در برنامه های توسعه از نظر دور نمانده است . به طوری که در برنامه پنجساله دوم با دیدی عمیق به آن پرداخته شده است. در این صورت برای راهبردهای توسعه آن در عمل، مانند هر برنامه کلان توسعه به پنج مولفه زیر نیازمندیم:

برنامه ریزی

سرمایه گذاری

دانش فنی و مدیریتی

نیروی کار

سازمان و تشکیلات

و در نهایت ضمن بر طرف شدن موانع این صنعت و افزایش جاذبه های آن ، به سیاستهای اصلاح ساختار نیروی انسانی و افزایش انگیزه ها و جاذبه های کار در آن دست خواهیم یافت و در آینده ای نزدیک جهانگردی به عنوان یکی از مهمترین صنایع کشور مبدل خواهد شد.

 

4– عوامل رشد و انواع آن در کشورهای مطرح

آن دسته از افرادی که اقدام به حرکات زیر می نمایند ، بدانان جهانگرد و یا به طور کلی گردشگر می گویند. این حرکات از قبیل جابجائی ، سیر و سفر معمولی ، شوق دیدار از آثار تاریخی – فرهنگی – گشت و گذار – تفنونی در طبیعت – یافتن نعمتهای خدائی و خدادادی – شرکت در مسابقات بین المللی – وحدت یافتن ملتها – آشنائی با فرهنگ جوامع گوناگون – استراحت در شرایط اقلیمی متفاوت – شرکت در سمینارهای علمی و نمایشگاههای       بین المللی – پرداختن به ورزشهای مورد دلخواه (مانند پیاده روی جهانی و دوچرخه سواری و . . .) همه در چارچوب صنعت جهانگردی می گنجند.

جهانگردی همیشه وجود داشته است و هر دوره بنابر مقتضای اوضاع حاکم ، به نحوی از انحناء مطرح بوده است . اما بعد از جنگ جهانی دوم میل به مسافرت های داخلی و خارجی و بازدید از نقاط دیدنی سایر سرزمین ها ، و آشنایی با طبیعت و فرهنگ دیگران ، جزء جدایی ناپذیر زندگی معمول مردمان گردیده است.

این روند حدوداً از سال 1360 ه . ش افزایش یافت و آن هم به این دلیل بوده است که به عنوان صنعت جهانگردی مطرح گشته است و اکثر کشورها تلاش نمودند تا آن را یکی از ارکان مهم اقتصادی به حساب آورند . به طوری که علاوه بر کشورهایی که بعلت برخورداری از جاذبه های توریستی قسمت اعظم درآمد آنها از بخش سیاحت تأمین می شود. سایر کشورهای جهان نیز هر یک به نحوی ، درصدد تقویت مبانی گردشگری و توسعه آن می باشند.

به بیانی دیگر ، ده کشور مهم جهان (هند، چین، ایران، ترکیه ، اسپانیا ، ایتالیا ، مصر ، سوریه ، یونان و عراق ) از جاذبه های سیاحتی برخوردار بوده و در راه جذب جهانگرد مشکل نداشته و سایر کشورها هم هر کدامشان سیاستهای خاصی برخوردار بوده و در راه جذب جهانگرد مشکل نداشته و سایر کشورها هم هر کدامشان سیاستهای خاصی به مورد اجرا گذاشتن تا از قافله رشد پدیده جهانگردی عقب نمانند مانند : آمریکا – فرانسه – مجارستان – انگلستان – آلمان – مکزیک – ژاپن – کانادا – هلند – اتریش – تایلند – اندونزی – مالزی – استرالیا – برزیل – سوئیس – چک – هنگ کنگ – پرتغال – سنگاپور – مراکش – بلغارستان – سوئد – تایوان – بلژیک – لهستان – آرژانتین – رومانی – تونس و ایرلند که با تجهیز و ساختن مناطق طبیعی و گردشگاههای امرزوی ، برگزاری مسابقات ورزشی و المپیادها ، پذیرش مهاجر ، ساختن امکانات رفاهی در مجاور سواحل خوش آب و هوا ، ایجاد مراکز داد و ستد در مناطق آزاد تجاری و سمینارها و کنفرانس های علمی مبادرت به جذب جهانگرد نموده اند .

بنابراین افزایش علاقه در سالهای اخیر به این دلیل بوده است که صنعت گردشگری را صنعت رو به رشدی می توان دانست که از نظر عظمت با مجموع صنایع نفت ، مواد شیمائی ، اتومبیل ، حفر معادن و کشتیرانی برابری کرده و وسعت آن حتی محتملاً بیش از صنایع نظامی و فضائی می باشد.

عوامل رشد گردشگری خصوصاً در هفده سال گذشته با چند عامل قابل توضیح می باشد ، که مهمترین شان      عبارتند از : (1)

” 1- وجود امکانات و تسهیلات بیشتر برای تعداد بیشتری از مردم خصوصاً در کشورهای توسعه یافته.

2- امکان تفریح برای جوانان خصوصاً در زمان تجرد موقعی که از نظر خانوادگی مسئولیتی نداشته و قادرند که به راحتی سفر کنند.

3- بهتر و ارزانتر شدن تسهیلات حمل و نقل و تعداد بالای کسانی که دارای اتومبیل شخصی می باشند.

4- رشد رو به تزاید تجارت بین المللی که خود مسافرت مدیرهای خرید و فروش ، دانشمندان ، تکنیسن ها و … را ایجاد می کند.

5- وجود تورهای مسافرتی که به مردمی که خود قادر به فراهم نمودن اقدامات سفر نیستند، اجازه می دهد با خیال راحت مسافرت کنند.

6- مسافرت یک نشانه تجدد به شمار می رود . نشان دادن عکس های ایام تعطیل گشت و گذار و عکسبرداری از اماکن دیدنی یک تفریح برای هر مسافری به شمار می رود.

7- کنفرانسها (اجتماعی ، سیاسی ، علمی و …) و ملاقاتهای تجاری رو به افزایش بوده و فراهم کردن مقدمات برگزاری آنها خود یک صنعت مهم به شمار می رود.

8- عمومیت یافتن ورزشهای جدید (اسکی و دریا نوردی) و وقایع ورزشی (مانند المپیک و سایر مسابقه های قهرمانی) سبب می شود که میلیونها نفر در سال چه به صورت شرکت کننده و چه به صورت تماشاچی در چنین مراسمی شرکت کنند.

9- بالا رفتن سطح تحصیلات در بین مردم سبب شده که عده بیشتری به گردشگری فرهنگی علاقه پیدا کنند.

10- کسانی که از شرایط بد و هوای موطن خویش رنج می برند ممکن است ، آسایش خود را در یک کشور خارجی جستجو کنند.

1-مجله کهکشان – شماره 37 – سال چهارم – صفحه 95 – عنوان (چگونه هتلداری کنیم؟ – شیوه های جذب توریسم)

 

11- نمایشگاههای جهانی و امور تجاری ممکن است جهت دیدار عموم برگزار شده و شرکت میلیونها نفر بازدید کننده را طلب کند. “

لذا با این توضیحات واضح است که به چه علت گردشگری به صورت یکی از ارکان مهم اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی و نیز یکی از مهمترین صنایع اصلی و بنیادی هر کشور در می آید. به طوری که حتی کشورهای فقیر جهان با بهره گیری از این صنعت ، بودجه های کشور خود را تأمین می کنند.

جهانگردی انواع مختلفی در جهان دارد و از طرفی بر اساس نیازهایشان یعنی ، رده سنی ، علائق شخصی ، طبقه اجتماعی ، میزان بارونیه ، ذخیره کردن جا ، آنها را طبقه بندی می نمائیم.

جهانگردی فرهنگی ، جهانگردی ورزشی ، جهانگردی اجتماعی، جهانگردی اقتصادی ، جهانگردی فصلی .

مهمترین بعدی که جهانگردی در دنیای کنونی دارا می باشد ، بعد اقتصادی آن است. یکی از شاخص های رشد و توسعه کشورها شکوفائی صنعت جهانگردی آن کشورها است. و این امر بقدری حیاتی است ، که درآمدهای ارزی ناشی از جهانگردی را با در آمدهای تکنولوژی و صنایع مادر و دیگر صنایع پیشرفته مقایسه می کنند.

کشورهای مختلف دنیا که در بسیاری از رشته های اقتصادی ، علمی و بازرگانی برای کسب درآمد بیشتر با یکدیگر در رقابت بسر می برند ، در جلب و جذب گردشگری نیز به رقابتی عظیم اقدام نموده اند و با روش های گوناگونی از قبیل به خدمت گرفتن تلویزیون و تبلیغات گسترده در رسانه های عمومی خود ، از جاذبه های گردشگری خود به نحو چشمگیری تعریف و تمجید می کنند.

بطور کلی جلب و جذب گردشگر ، یک هنر ، یک صنعت و یک علم است . که در بسیاری کشورها سیاستهای خاصی اتخاذ شده ، تا صنعت گردشگری از اعتبار بالایی برخوردار گردد و اینجاست که پی می بریم ایران از این قافله عقب مانده است . و برای رسیدن به حد مطلوب و متعارف نیازمند تلاشهای مستمری در این امر می باشیم.

5 – جهانگردی در ایران

پیشینه جهانگردی در ایران قدمتی طولانی دارد ، به طوری که عنایت به میهمان و امور آن ، بررسی و رسیدگی به وضع مسافر ، فراهم ساختن امکانات رفاهی و آسایش برای مسافرین و اقدامات امنیتی در راههای کشور برای سهولت امر رفت و آمد مسافرین از قدیم الایام در ایران رواج داشته است. گواه این ادعا ، مناطقی از قبیل ، کاروانسرها ، رباط ، تیمچه ، کوشک و . . . می باشند که از زمانهای قدیم در ایران پابرجا مانده اند.

در دوران مشروطیت و بعد از آن تغییرات مهمی در جذب گردشگر بوجود آمد و تا قبل از این دوره ، یکی از مهم ترین ارکان گردشگری یعنی محل اطراق و اسکان آنها که توسط خارجیها اداره می شده است ، در این مقطع مهم تاریخی مهمانخانه هایی در تهران و همچنین رستورانهایی در رشت ، بندر انزلی ، بابلسر ، مشهد ، همدان ، اهواز ، آبادان ، اصفهان ، شیراز ، تبریز ، بوشهر و زاهدان توسط خود ایرانیان دایر شد.

به طوری که از منابع استباط می گردد ، روند تحولات آن بعد از این مقطع (قرن اخیر) به شرح زیر می باشد. (1)

” با گسترش سفر ایرانیان در داخل کشور و توجه گردشگران خارجی به این سرزمین باستانی ، سبب گردید تا دولت برنامه ای مشخص ارایه نماید. از این رو در سال 1314 ه . ش مطابق سال 1935 میلادی ، در وزارت داخله ، اداره ای به نام ((جلب سیاحان خارجی و تبلیغات)) به وجود آمد و انجام کارهای جهانگردی را بر عهده گرفت . در همین سال ، کانون جهانگردی ایران برای فراهم آوردن موجبات آسایش و آسان کردن مسافرت جهانگردان ایجاد گردید و در 18 بهمن سال 1317 ه . ش به شماره 4 در دفتر ثبت موسسات نوشته شد . و بالاخره در سال 1320 ه . ش اداره فوق به شورای عالی جهانگردی تغییر نام داد. ”

متعاقب روند رو به رشد گردشگران و افزایش میل ایرانگردی در میان هموطنان ، در سال 1333 ه . ش ، شورای عالی جهانگردی به اداره امور جهانگردی تبدیل و در وزارت کشور متمرکز شد و برای نخستین بار در کشور ایران ، بطور مکتوب قوانین و مقرراتی در زمینه صنعت گردشگری ، از جمله قانون و مقررات و ورود اقامت اتباع بیگانه در ایران تدوین گردید.

در برنامه سوم عمرانی کشور (در 17 فروردین ماه 1342) با تصویب هیئت وزیران ، سازمان جلب سیاحان تأسیس گردید. در سال 1353ه . ش سازمان جلب سیاحان با وزارت اطلاعات ادغام شد و وزارت اطلاعات و جهانگردی به وجود آمد ، به طوری که تا پیش از انقلاب اسلامی ، فعالیت های جهانگردی توسط چهار شرکت دولتی بنام: شرکت سهامی تأسیسات جهانگردیروزنامه همشهری – دوشنبه 2 مرداد ماه سال 1374 – صفحه 11 – پیشینه جهانگردی معاصر در ایران – ایرج افشار سیستانی

 

شرکت سهامی گشتهای ایران

شرکت سهامی مرکز خانه های ایران

شرکت سهامی مراکز جهانگردی برای ورزش های زمستانی

اداره می شد.

پس از انقلاب اسلامی ، پیروزی بر استبداد پهلوی ، برابر مصوبه 21 آبان ماه سال 1358 ه.ش ، شورای انقلاب اسلامی ، چهار شرکت فوق را جهت هماهنگ کردن وظایف جهانگردی و اتخاذ سیاستهای صرفه جویی و جلوگیری از تداخل وظایف ، در یکدیگر ادغام شده و تحت عنوان ((سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی )) آغاز به کار کرد.

در این امر ناهماهنگی هایی وجود داشت و از اینرو سازمان مذکور نمی توانست آنطور که شایسته است ، در انجام وظایف خود به نحو احسن عمل نماید ، تا اینکه در برنامه توسعه پنجساله اول و نیز در پنجساله دوم با طرح قوانین و مقرراتی ، به اوضاع جهانگردی و ایرانگردی ایران سر و سامانی بخشیده شد. با این حال هنوز نتوانسته ایم جایگاه مناسب و ایده آلی در آمار جهانگردی جهان داشته باشیم.

کشور پهناور ایران که در ردیف ده کشور مهم دنیا از لحاظ داشتن ریشه در تاریخ و کانون تمدن های باستان ، می باشد.

و از طرفی با وجود این همه تنوع سرزمینی و اقلیمی و مناطق خوش آب و هوایی و نیز جاذبه های گردشگری فراوان ، سهم بسیار ناچیزی در صنعت جهانگرد بین المللی داشته است. و چنانکه از زبان آمار بر می آید: (1)

” آمار سازمان جهانی جهانگردی نشان میدهد که در سال 1993 میلادی کشورهای اروپایی بیشترین سهم جهانی توریسم را در اختیار داشته اند و در رده دوم هم کشورهای آمریکائی قرار دارند. به طوری که طبق گزارش سازمان جهانی ، نشان می دهد که فرانسوی ها با بیش از 60 میلیون توریست رتبه اول جهان را از آن خود ساخته اند . و بعداً به ترتیب با آمریکا ، اسپانیا ، ایتالیا ، مجارستان ، انگلستان ، چین ، اتریش ، لهستان ، مکزیک ، کانادا ، آلمان ، سوئیس ، چک ، یونان ، هنگ کنگ ، پرتغال ، مالزی ، ترکیه ، سنگاپور ،  تایلند ، هلند ، مراکش ، ماکائو ، بلغارستان ، بیست و

(1)-مجله زمان (ماهنامه علمی و پژوهشی ) – شماره 5 – آبان ماه سال 1374 – صفحه 48 – جای ایران در آمار جهانگردی کجاست.

 پنج کشوری می باشند که در جذب جهانگرد تلاش های مستعمری به انجام رسانده اند. جالب است بدانید که از 60 کشوری که در جدول منتشره از سوی سازمان مذکور به ترتیب قطار شده اند ، آخرین رتبه از آن لوکزامبورگ است ، که 831 هزار توریست در سال 1993 میلادی از آن دیدن کرده اند . نام ایران در بین این 60 کشور جهان دیده نمی شود . در حالی که نام مالزی ، ترکیه ، سنگاپور ،  تایلند ، مراکش ، ماکائو ، تونس ، اندونزی ، افریقای جنوبی ، پرتوردیکو ، کرواسی ، مصر ، تایوان ، قبرس ، دومینیکن ، باهاما ، زلاندنو ، الجزایر ، امارات متحده عربی ، مالت ، جامائیکا ، زیمباوه و حتی بحرین به چشم می خورد. گفتنی است که بحرین زمانی استان چهاردهم ایران به حساب می آمده ، توانسته است ، یک میلیون و 450 هزار نفر از توریست های جهان را جلب کند. “

در این صورت کشور ایران با کمال تأسف ، از این جمعیت بزرگ گردشگری که وارد کشورهای مختلف جهان شده اند ،

سهم بسیار اندکی را به خود اختصاص داده است. ایرانی که در تمدن امروز جهان و در فرهنگ اجتماعی مردم جهان ، می تواند نقش و اثر چشم افسایی داشته باشد و به پشتوانه غنای فرهنگی خود ، جایگاه خود را در فرهنگ جهان معلوم کند . جهانگرد وسیله و ابزار مهمی است که می تواند به این هدف جامه عمل بپوشاند.

 

6-فعال شدن صنعت گردشگری در ایران

ایران با یک برنامه ریزی هدفدار و دقیق می تواند جمعیت قابل توجهی از جهانگردان و مسافران جهان را به درون خود ، جذب کند و آنها را با فرهنگ و تمدن کهن و قدیمی ایران اسلامی آشنا نماید. به طوری که اگر بخواهیم جهانگرد از لحاظ فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی برایمان بازده لازم را داشته باشد ، باید روی برنامه ریزی هایمان به طور جدی عمل نمائیم و تأکید داشته باشیم تا هدف هایمان در برنامه ریزی ها مشخص گردد.

در این راستا است که بعد از تضمین هدفها در برنامه ریزی ها ، تحقیقات دامنه داری را می طلبد ، تا در پذیرش جهانگرد در راه صحیحی قرار بگریم ، زیرا که توفیق در اجرای برنامه ریزیها و تحقق اهداف تعیین شده جهت جذب گردشگر در سطح ملی ، منوط به شرایط بسیاری است . نگریستن به صنعت گردشگری تنها به عنوان یک موضوع اقتصادی خطاست . زیرا صنعت گردشگری دارای ابعاد و جنبه گوناگونی می باشد ، که لازم است به صورت جامع الاطراف مورد بررسی دقیق علمی و پژوهشی قرار گیرد.

در جلب گردشگر ، هر جامعه ای با مسائلی خاص دست به گریبان است . اینکه آنها از چه کشورهائی می آیند ؟ چه نوع روحیاتی بر آنها حاکم است ؟ دارای چه خصوصیات فرهنگی و الگوهای رفتاری می باشد ؟ از چه شیوه سلیقه هایی برخوردار بوده ؟ دارای چه انتظاراتی از بازدید کردن می باشند ؟ به چه نقاط و اماکنی بیشتر توجه داشته ؟ و خلاصه هدف یابی هر گردشگر در چه راستایی قرار دارد؟ بنابراین تحقیقات در ردیف اعمال و کارهای مهمی می باشند که باید در راه رشد و پیشرفت صنعت گردشگری ایران صورت پذیرد .

با کمال خوشوقتی در برنامه توسعه پنجساله اول ، موارد فوق الذکر رعایت شده اند و از اینرو تعیین هدفها و برنامه ریزیهای اصولی در اجرای توسعه صنعت گردشگری تدوین گردیده است و با ارایه برنامه پنجساله دوم توسعه ، بسیاری از موارد ضروری توسعه این صنعت از قبیل ، توسعه و تجهیز امکانات موجود و افزایش منابع مورد نیاز و چگونگی درآمد زایی آن ، مورد توجه قرار گرفته است . (1)

” قدر مسلم انگیزه یک توریست در بازدید از یک کشور ، صرفاً استفاده از امکانات رفاهی آن کشور نمی باشد . هر چند این نوع امکانات به عنوان ابتدائی ترین ضروریات جذب توریست ، تأثیر به سزائی در توفیق برنامه های مربوط به توسعه توریسم خواهد داشت . آنچه عمدتاً مورد توجه توریست ها است ، دو بخش ابنیه و اماکن تاریخی ، فرهنگی و هنری است که عموماً در نقاط شهری تمرکز یافته و دیگری جلوه ها و مناظر طبیعی است که بصورت غیر متمرکز در پهنه سرزمین پراکنده اند . توفیق در اجرای برنامه های توریستی زمانی مسیر است که بتوان زمینه های انتخاب را برای جهانگردان هر چه گسترده تر کرد . برنامه ریزی برای بازدید از نقاط دیدنی شهرها همانقدر اهمیت دارد ، که برنامه ریزی جهت بازدید از مناظر بدیع طبیعت ، دشت های سرسبز ، سواحل زیبا ، مناطق کوهستانی و جنگل های انبوه و مناطق کویری بکر . گوناگونی محیط های طبیعی ایران در فصول مختلف سال ، امکانات جلب توریست را در تمام اوقات سال فراهم می کند . در بسیاری از نقاط کشور ما ، ترکیب موزون عناصر طبیعی ، مناظر جذاب و شکوهمندی را فراهم آورد که به مثابه یک سرمایه ملی می تواند در توسعه اقتصادی مناطق مختلف کشور ، نقش بزرگی ایفا کند . ”

بنابراین با این تفاصیل ، شهر بم از جمله مناطقی است که جهت جذب و جلب جهانگرد و حتی ایرانگرد ، امکانات

(1)-مجله معماری و شهرسازی – دی و بهمن و اسفند 1372 – انتشار فروردین ماه 1373 – دوره پنجم – شماره 25 و 26 – صفحه 93 – اهمیت و ضرورت تهیه طرح جامع توریسم – محمود خالصی .

فراوانی در اختیار ما قرار می دهد . در بم امکانات بالفعل فراوانی وجود دارد از قبیل ، ارگ بم به عنوان بخشی از شهر قدیم بم که قدمتی متجاوز از دو هزار سال دارا بوده و تنها مجموعه وسیع خشتی – گلی جهان می باشد .

از دیگر نقاط دیدنی و جذاب بم ، کویر شمالی شهر بم به عنوان یکی از مناطق بکر و تا حدودی ناشناخته جهان با شگفتی های درونی اش که یکی از مخوف ترین سرزمین های کویری جهان قلمداد گشته است . همچنین باغات وسیع و همیشه سرسبز خرما و مرکبات در جوار هم و سایر امکانات طبیعی و خدمات رفاهی ، مجموعاً توسعه صنعت گردشگری را در این منطقه از ایران ممکن ساخته است .

در بم یکسری از مناطق وجود دارند که هم اکنون به عنوان امکانات بالقوه مطرح می باشند و فعلاً به علت کمبود تأسیسات خدماتی و اقامتی و نیز عدم خطوط ارتباطی مناسب و پاره ای از مشکلات و موانع ، مورد توجه و عنایت قرار نگرفته اند . لذا جهت توسعه و پیشرفت صنعت گردشگری در بم لازم است که طرح جامع گردشگری را به مورد اجرا گذاشت ، در آن صورت است که شهر بم را می توان یکی از قطب های مهم این صنعت به شمار آورد .

با به اجرا گذاشتن طرح جامع گردشگری در بم ، به نتایج سودمندی در سطح ملی و منطقه ای خواهیم رسید ، زیرا جهانگردان جهانی و ایرانگردان داخلی را به شهری جذب می کنیم ، که در بطن خود همه عوامل و ایزار شکوفاهی صنعت گردشگری را در اخیتار دارد . و کافی است تا طرحی جامع را پیاده کرده و ثمره آن را در سرازیر شدن خیل عظیم گردشگران بسوی بم است ، به چشم دید .

البته قبل از پیاده کردن طرح جامع گردشگری ، انجام یکسری اقدامات مقدماتی الزامی است ، به طوری که اگر آن را یک تئوری عمومی بدانیم ، مشتمل بر انجام اقدامات زیر می باشد :

الف – تعریفی جامع و مانع از گردشگر برای اهالی بم . زیرا گردشگر به عنوان یک پدیده عینی که صفت ((صنعت)) بدان اطلاق می شود . از اینرو احتیاج مبرمی به ” ویرایش و پالایش” آن داریم ، تا دریابیم که گردشگر چه هست و چه نیست ، به بیانی دیگر در مورد گردشگری در وجه اول باید روشنگری کرد ، در میان افراد جامعه ای که آنها می پذیرند .

ب – دفع بدآموزیها از میان اهالی بم ، به طوری که آن دسته از اهالی بم که گردشگر را نمی شناسد و از آنها ذهنیت های باطلی داشته و گاهی اوقات دیده شده آن را با ضد ارزش ها می سنجد . این ذهنیت ها را باید زدود و پاک کرد .   در این مورد توضیحی لازم است ، که آن اینکه عامل ایجاد ذهنیت های باطل در میان بعضی از اهالی بم ، وجود گردشگرانی است که در گذشته برای انجام مقاصد سیاسی به این شهر آمده اند ) .

ج – رفع بد پرورشی ها می باشد ، به طوری که در جامعه بم در برابر گردشگر ، عده ای از خود رفتارهای ناجوری بروز می دهند . لذا باید آن ها را توجیه کرد که گردشگر مهمان است . او هر چه هست و یا هر که می خواهد باشد ، در درجه اول او مهمان است و مهمان هم حبیب خداست ، بنابراین باید عزیزش بداریم .

د – اموزش نیروها و عناصر صنعت گردشگری به کسانی که استعداد و توانمندهای لازم را داشته باشند و قدرت آن داشته تا بتواند ارائه کنند و در آن فرهنگ قرار گرفته باشند . به طوری که عمدتاً بیش از پنجاه موضوع پیرامون گردشگر وجود دارد و اینها جنبه های موضوعی علم گردشگری است . این موضوع ها و محورها بایستی توسط کارشناسان متعهد و کارآزموده استخراج شود و در دوره های کوتاه مدت ، میان مدت و بلند مدت ، آموزش داده شود . اولین آموزش اساسی در این صنعت آن است که افراد مستعد را توجیه کنیم که گردشگر امری است علمی ، ادبی ، اخلاقی و عرفانی. زیرا پرداختن به این امر ، که گروههای گردشگر فقط جنبه فیزیکی داشته ، به طوری که گروهی را آورده و آنها را در ارگ به گشت و گذار راهنمایی کرده و سپس آنها را رها ساخته تا به سرزمینشان بر گردند ، خطاست . این وجه کار ، بسیار ساده است و کاری است بازاری و کاسبکارانه ، که از عهده یک بازاری هم می تواند برآید . اما در واقع اگر بخواهیم جایگاه واقعی گردشگر را دریابیم ، باید به این چهار بعد توجه داشته باشیم . و در این راستا است که گردشگری می تواند ، جایگزین خیلی از منابع غیر قابل جبران ما ، مثل کشاورزی تک محصولی خرمای بم گشته و از طرفی اشتغال فراهم کند و بالندگی داشته باشد .

ه – پرداختن به گردشگری که یک علم است . با قانونمندی های خاص خودش

و – پرداختن به گردشگری که یک ادب است . بخصوص در سرزمین فرهنگی بم

ز –  پرداختن به گردشگری که یک اخلاق است . صنعتی که تعاملات و تبادلات سیستم اجتماعی در آن ناظر است .

ح – پرداختن به گردشگری که بعد عرفانی آن از مهمترین مسأله است . که علاوه بر تمام مسائل دارای علقه های مذهبی و اسلامی است .

در نهایت اگر به این هشت مورد فوق الذکر در صنعت گردشگری بم توجه نشود ، طرح جامع گردشگری دقیقاً نتیجه عکس خواهد داد .

7 – صنعت گردشگری بم و توسعه آن (یک نیاز جهانی)

انقلاب اسلامی ایران ، به عنوان پایان دهنده ی یک جریان منحط 2500 ساله ، در حقیقت جهشی در تاریخ بود . و از اینرو تحویلی بزرگ در ارزش ها بوجود آورد ، و در این راه تحول عظیمی در زمینه گردشگری بوقوع یوست ، به طوری که پیش از انقلاب اسلامی نگرشی که به گردشگری می شد ، جنبه صد در صد اقتصادی داشت ، به نحوی که تصور می نمودند ، ایران باید بهشت عیاشان خارجی باشد .

لذا بعد از انقلاب اسلامی جریان گردشگری با تحولی بزرگ روبرو شد و جریانی ماهیتاً فرهنگی پیدا نمود ، زیرا که ارکان مختلف آن بر پایه فرهنگی استوار گردید و در جذب گردشگر کوشش هایی به عمل آمد .

این تحول مهم لازمه ایران بود ، از جهتی می بایست در پهنه بین المللی از ظرفیت جریان جهانی گردشگری حداکثر میزان جذب ممکنه را بدست آورده و از طرفی به لحاظ موقعیت های طبیعی مناسب و آثار متنوع تاریخی که بیشترین جاذبه ها را برای گردشگران ایجاد نموده اند ، بستر مناسبی را برای سیر و سفر ملل دیگر فراهم نمود .

علاوه بر این موارد برای معرفی دست آورده های انقلاب اسلامی و خنثی نمودن تبلیغات سوء دشمنان آن ، باید هر روز بیشتر از روز قبل به جذب گردشگران کوشید و اقدامات خاصی را اجرا نمود ، تا آن دسته از فرهنگ دوستان جهان که میل و رغبتی به دیدار از کشور ما نشان می دهند ، بتوانند به راحتی به ایران آمده و ضمن دیدار از آثار تاریخی مان و آشنا شدن باغنای فرهنگی و تاریخی گذشته پر بارمان از نزدیک با مردم مسلمان و انقلابی کشورمان برخورد کرده و از طرفی با برخوردی از دست آورد های انقلاب و آشنا شدن با دین مبین اسلام ، به آن گرویده و با کوله باری از تجربه و دانش نسبت به ایران در کشور خود و حتی سایر کشورها به ترویج انقلاب ما بپردازند .

به بیانی دیگر ، آیا می شود در این مقطع از زمان که عصر ارتباطات قلمداد می گردد . به طوری که مرزهای فرهنگی کشورهای جهان مورد تهدید قرار می گیرند و انگاری هیچ مرزی در امان نیست و امواج ارتباطی بی اجازه به هر کشوری و بدون روادید وارد می شوند و سلطه خود را اعمال می نمایند . آیا در چنین زمانی می شود به جذب گردشگر بی اعتنا بود و دست روی دست گذاشت تا کشورهایی مثل مالزی درآمدی که حاصل از گردشگران نصیب خود می گردانند ، چندین برابر درآمد نفتی ما باشد .

لازم به توضیح است که در طول چند ساله گذشته ، بارها دیده شده که گردشگری برای چندمین بار به دیدار از ارگ نائل آمده ، وقتی با او صحبت کرده اظهار می نماید ، چند سال پیش که به بم آمدم ، آنچنان میل و اشتیاقی در تمامی وجودم شعله ور گردید . تا بار دیگر به سوی این بنای زیبا شتافته و بلکه این دفعه بتوانم ، ضمن ارضای حس کنجکاوی خود ، از غنای فرهنگی کهن شما اطلاعاتی عمیق کسب نمایم.

در نهایت با آمد و رفت این قبیل گردشگرانی ، آنها می توانند مروجی شده برای ایران و انقلاب اسلامی آن ، که در این راستا است بسیاری از تبلیغات سوء دشمنان خنثی خواهد شد .

امروزه در جهان ، گردشگری به صورت یکی از بزرگترین صنایع جهان در آمده است . در صورتی که تا چند دهه قبل ، گردشگر حتی برای آن دسته از کسانی که می توان اقتصادی بالائی را داشته اند ، امری لوکس و فانتزی محسوب می گشته است . لذا با همگانی شدن این صنعت ، هم اکنون بخش عمده ای از درآمد کشورهائی که دارای غنای فرهنگی و تاریخی می باشند ، از گردشگری بدست می آید.

از این رهگذر ، شهر بم که دارای قابلیتها و جاذبه های فراوانی است ، می تواند تلاش فزاینده ای بخرج دهد تا زمینه ساز رشد این صنعت باشد .

چند سالی است که گامهای استوار و محکمی در بم آغاز شده و این روند در مراحل اولیه خود می باشد ، و از طرفی توسعه این صنعت بدلایل خاصی ، مشکلات فراوانی را به همراه داشته است که حل آنها مطمئناً بمیزان قابل توجهی شهر بم را در ردیف قطب های مهم جاذبه های گردشگری ایران و چه بسا جهان در خواهد آورد .

جاذبه های گردشگری بم از مهمترین جاذبه های جهانی به شمار می رود ، بزرگترین مجموعه خشتی گلی جهان و بزرگترین منطقه لوت جهان در بم واقع شده اند . آیا این دو جاذبه جهانی یعنی ارگ بم و دشت لوت از برج ایفل در پاریس و یا از بزرگترین مجسمه بودا در ژاپن اهمیت کمتری دارند ؟

به راستی از قافله کشورهائی که در زمینه گردشگری به نتایج ارزنده ای دست یافته اند ، عقب مانده ایم . این رکو در گزارش زیر کاملاً مشهود می باشد . (1)

” امروزه جهانگردی در بسیاری از کشورها ، منبع مهم درآمد ارزی و یا افزایش درآمد ارزی تلقی می شود و جهانگردان رونق بخش اقتصاد بسیاری از کشورها شده اند . بنابراین برای توسعه جهانگردی کشور باید به برنامه ریزیهای دقیق پرداخت . در حالی که در این زمینه از بسیاری از کشورهای خاورمیانه نیز عقب افتاده ایم .

فرانسه ، اسپانیا و آمریکا بیشترین جهانگردان دنیا را در سال 1991 میلادی داشته اند . کشور فرانسه با 551000 کیلومتر مربع وسعت ، که از یک سوم خاک ایران هم کوچکتر است . اما این کشور با ایجاد امکانات وسیعی در چشم اندازهای طبیعی و احداث تأسیسات تفریحی در بنادر خوش آب و هوای گوناگون و نیز با برنامه ریزی دقیق ، مهمترین کشور جهانگردی جهان به شمار می رود . دلایل این موفقیت را می توان به شرح زیر مورد اشاره قرار داد :

توسعه قابل ملاحظه زیر ساختها

طراحی فوق العاده محیط

آماده سازی فضاهای جهانگردی

ارائه خدمات سفر و اقامت در سطحی قابل قبول ”

بنابراین به این صد در صد واقفیم که کشور ایران باید با برنامه ریزیهای دقیق و اهداف منطبق بر نظام مقدس اسلامی به جرگه کشورهای توسعه یافته گردشگری بپیوندد . این مهم زمانی تحقق خواهد یافت که کارشناسان ذیربط با

تمامی وجود ، گردشگری را یکی از مهمترین فعالیتهای اقتصادی ، فرهنگی ، اجتماعی و مذهبی جهان معاصر به شمار آورند . ( تنها مسأله مهم و عمده گردشگری در حمل و نقل ، پذیرائی و اسکان مسافرین نیست . شناخت روحی هر گردشگر به همان میزانی حائز اهمیت است ، که پذیرائی از او مهم می باشد ، زیرا یکی از اهداف گردشگران همانا استراحت و بدست آوردن آسایش روحی است ) .

خوشبختانه در ایران نسبت به گردشگری ( از اوایل دهه شصت ) توجه خاصی مبذول گشته است . و از آن جائی که بسیاری از جاذبه های گردشگری ایران ، در نوع خود از بهترین های آن در جهان می باشند . (1)

اگر بطور کلی مشکلات آنها را مرتفع ساخته و همچنین با روندی مستمر به ارائه خدمات مناسب بپردازیم .

روزنامه اطلاعات – چهارشنبه 16 فروردین ماه سال 1374 – شماره 20446 – صفحه 5 – پیگیری نتایج دومین اجلاس ملی ایرانگردی و جهانگردی (2) موانع و عوامل بازدارنده توسعه صنعت توریسم در ایران .

در آینده ای بسیار نزدیک ، ضمن روبرو شدن با انفجار گردشگران و سرازیر شدن خیل مشتاقان جاذبه های گردشگری                                            ، در رده کشورهایی به حساب خواهیم آمد ، که بیشترین گردشگران را به سوی خود جلب می نمایند .

لذا بدیهی است که از صدها جاذبه گردشگری در ایران ، تعدادی از آنها بر اساس برنامه ریزیها ، در اولویت قرار خواهند گرفت ، و در این راستا است ، جاذبه هایی که از بهترین های جهان می باشند ، به مهمترین قطب های گردشگری جهان تبدیل خواهند شد .

بنابراین ارگ بم و دشت لوت که هر کدام در نوع خود بی نظیر بوده ، در پی یک نیاز جهانی ، شهر بم را به یکی از قطب های مهم گردشگری جهان مبدل خواهند ساخت .

(1)- خوش آب و هوا ترین سواحل دنیا در جنوب دریای خزر ، با کیفیت آب و هوایی مطلوب و دمای مناسب – بزرگترین مجموعه زیارتی از پیشوایان دینی در مشهد – جزایر خوش آب و هوای جنوب ، واقع در عرض جغرافیایی معتدل همچون کیش – بزرگترین مجموعه ای از کاخهای رنگی دنیا در تخت جمشید – بزرگترین مجموعه خشتی و گلی جهان در بم – بزرگترین دریاچه شور جهان در ارومیه – بزرگترین لوت دنیا همچون دشت لوت در شمال بم – یکی از 3 گنبد مرتفع جهان در سلطانیه – یکی از بزرگترین دریاچه های آب شیرین دنیا ، دریاچه هامون – بهترین پیست های اسکی دنیا با بیش از هفت ماه پوشش برفی در دیزین ، آبعلی ، توچال و شمشک که تا اواخر اردیبهشت ماه قابل استفاده است – بزرگترین زیگورات بنای عیلامی

 

8– پیشینه گردشگری بم و جاذبه های آن

غنای فرهنگی و تاریخی بم از آغاز تاکنون و بویژه در عصر حاکمیت اسلام ، جاذبه های فراوانی که زمینه ساز صنعت گردشگری می باشد را با خود همراه داشته و دارد ، اما این قابلیت ها و جاذبه ها بندرت شناسانده شده اند . هر چند جاذبه های گردشگری در بم نیازی به تعریف و تمجید نداشته ، مع الاسف آنطور که باید و شاید در دنیا و داخله ایران جا نیافتاده اند .

از قرن سوم هجری قمری ، تعدادی از جغرافی دانان صدر اسلام ، گردشگر گشته و از شهر بم دیدن نموده اند و هر کدام به فراخور وضع خود ، بم را توصیف و از قابلیت ها و جاذبه های آن توضیحاتی ارایه کرده اند . این شخصیتها که در پرتو فرهنگ و تمدن اسلامی به این مهم اقدام ورزیده اند ، عبارتند از :

الف – ابن واضح یعقوبی – در سال 278 ه . ق در کتاب البلدان ، شهر بم را با داشتن قلعه ای مستحکم توصیف می کند .

ب – ابن خرداد به – حدوداً در سال 250 ه . ق در کتاب المسالک و الممالک ، برای اولین بار راه نرماشیر به سیستان را با مراحل بین راه توصیف کرده است . به طوری که او اولین کسی است این راه را طی کرده است .

ج – ابوالقاسم محمد ابن حوقل بغدادی – ابن حوقل همه سرزمین ایران را طی کرده و در سال 367 ه . ق در کتاب خود ” صوره الارض ” توضیحاتی درباره بم نوشته است . ( بم از جمله مراکز نساجی ایالت کرمان محسوب می شده ، و انواع پارچه های کرباس و دیبای رفرف در آنجا بافته می شده است و همینطور مواد رنگی مانند : حنا ، روناس و کل رنگ که از مواد رنگی ممتاز بوده اند ، در بم تهیه می شده اند )  .

د- ابی استحق ابراهیم بن محمد الفارسی الاصطخری – در نیمه اول قرن چهارم ایران را از جنوب به شمال و از شرق به مغرب در نور دیده است . در کتاب خود السالک و السالک توضیحاتی درباره بم ارایه نموده است .

ه – جغرافی دانی مجهول در کتاب خود به نام حدود العام به سال 372 ه . ق درباره بم چنین می نویسد :

( بم شهری است با هوای تندرست و اندر شهرستان وی حصاریست محکم و از جیرفت مهمتر است و اندر وی سه فرگت ((مسجد )) جامع است . یکی خوارج را و یکی مسلمانان را و یکی اندر حصار ، و از وی کرباس و عمامه و دستار بمی و خرما خیزد )

و – شمس الدین ابو عبدا… محمد بن احمد بن ابی البناء المقدسی – مقدسی صاحب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم در اواخر قرن چهارم ه – ق ، بطور مفصل بم را سیاحت کرده و می گوید : بم شهرستانی بزرگ و پاکیزه است . اهالی آن صنعتگر و هنرمند و پارچه های آن در دنیا معروفست . بم از مفاخر شهرهای اسلامی است ، ولی آب آن بی مزه و هوای آن خوب نیست . در آن چهار دروازه است . دروازه نرماشیر و دروازه کوسکان و دروازه اسپیکان و دروازه کورچین و در وسط آن قلعه است با مسجد و بازار و بازارهای دیگر بیرون است و در آن نهریست که شهر را دور زده و در بزازین دو شاخه شده و وارد قلعه گشته و بعد از خروج از قلعه به باغات می رود . بنای آن از گل سخت است و از بازارهای معروف آن بازار پل جرجان است و آب خوراکی آنها از قنات بدست می آید . از حمام های معروف آن حمام زقاق اللبیذ است و در یک فرسخی شهر کوه کود است که آسیاب های آبی دارد و نزدیک آن دهی بزرگ است که در آن پارچه بافی رواج گرفته است .

ز – تاج الزمان افضل الدین احمد کوهبنانی کرمانی ملقب به افضل الدین (ابوحامد) – در سال 584 ه . ق از بم دیدن کرده است . در کتاب عقد اعلی گوید : از بلاد کرمان شهر بم است . ولایتی معمور بسیار ارتفاع و بمثل گویند که هیچ چشم زمین بم بی ارتفاع ندیده است و از آنجا ابریشم خیزد و جامه های مرتفع و آنجا شهریست حصین و سوری متین و در میان شهر کوهی منبع و سوری متین و بروی قلعه ای رفیع .

ح – شهاب الدین یاقوت حموی – به سال 623 ه . ق و در معجم البلدان می گوید : بم شهری بزرگ و معروف در کرمان است و مردمی با تدبیر دارد و اکثر اهالی نساج می باشند . آب شهر از قناتی است که از زیر زمین بیرون می آید.

ط – حمدا… مستوفی – به سال 740 ه . ق از بم دیدن کرده است . در کتاب خود “نزهت القلوب” این دسته از جهانگردان عالم که به بم آمده اند ، متفق القول تجارت بم را دائمی دانسته و آن را در رونق صنعت نساجی سرآمد سایر بلاد به حساب آورده اند . قلعه بم را از قلاع مستحکم ایران یاد کرد و آن را در نوع خود بی نظیر توصیف کرده اند .

سیاحان و جهانگردانی از اروپا به ایران آمده اند ، که همگی در دوران قاجاریه و با تفکر سیاسی به بم آمده ، که از آن جمله اند :

الف – پوتین جر که در ابتدا متعاقب قرارداد ایران با انگلستان در زمان فتحعلی شاه قاجار به همراه چند افسر انگلیسی ، برای تعلیم سپاهیان ایرانی ، به ایران آمده بود ، ولی در واقع او یک سیاستمدار انگلیسی بوده که در قالب یک افسر نظامی به ایران آمد . او در بدو ورود به لباس جهانگردان درآمد و راهی مناطق ایران شد . و از آن جائیکه جنوب شرقی ایران برای انگلیسها حائز اهمیت بود . در سال 1810 میلادی مطابق 1189 ه . ش به قصد بررسی و تهیه گزارش جنوب شرقی ایران ، وارد بم شد .

ب – کریستین ( اهل انگلستان )

ج – آبوت ( قسول انگلیسی در تهران )

د – توماشک ( دانشمند روسی )

ه – یک هیأت روسی به سرپرستی خانیکوف در سال 1858 میلادی

و – یک هیأت انگلیسی به سرپرستی فردریک گلداسمید بین 1870 الی 1872 میلادی

ز – گالیندوی انگلیسی که او اولین اروپائی است که در سال 1888 میلادی به اعماق دشت لوت پا گذاشته است و یادداشتهای او را کردکرزن ( لرد کرزن) به رشته تحریر در آورده است .

ح – سرپرستی سایکس ، ژنرال انگلیسی

ط – سیاح بزرگ سوئدی ” سون هدین ” به سال 1904 میلادی

ی – پرفسورهانس بوبک

ک – دکتر الغونس گابریل سال 1928 ، 1933 و 1937 میلادی به بم آمد

تعدادی هم از ایرانیان به عنوان سیاح در این دوران به بم آمده اند که عبارتند از :

احمد علی خان وزیری در سال 1234 ه . ش ، صاحب کتاب جغرافیای کرمان و فیروز میرزا صاحب سفرنامه ای در سال 1260 ه . ش

در این دوران از شهر بم به گونه ای دیگر یاد کرده اند ، به طوری که به جای رونق صنعت نساجی از استحکام قلعه آن یاد برده اند . و در رابطه وضعیت گذشته آن مطالبی را از کتاب بم نامه آورده و اظهار می نمایند ، این کتاب توسط سید طاهر الدین محمد بمی در قرن نهم ه . ق به رشته تحریر در آمده است .

سیاحان و جهانگردانی که در گروه اول گنجانده شده اند ، تقریباً همگی اشان به شوق سیاحت و دیدار از شهر بم راهی این دیار شده اند . و از اینرو است که در یادداشتهای خود سعی نموده اند تا ناشناخته های بم را جهت اطلاع سایرین به رشته تحریر در آورده و تا جائی که مقدورشان بوده ، موضوعات مختلف این شهر را در پرتو علم جغرافیا به سمع عموم رسانده اند .

اما سیاحان و جهانگردانی که در گروه دوم قرار گرفته و در عهد قاجاریه از بم دیدن کرده اند ، علاوه بر سیاحت مقاصد و اهداف دیگری را دنبال نموده اند ، به طوری که به دو دسته تقسیم می شوند .

دسته ای از آنها که شامل سیاحان خارجی بوده ، مأموریتهای سیاسی داشته اند . در این صورت برای اینکه سفر آنان در انظار عمومی جنبه سیاحتی داشته باشد . بلافاصله پس از مراجعت به نوشتن سفرنامه مبادرت ورزیده اند . بنابراین مطالبی که درباره بم جنبه سیاسی – اجتماعی داشته ، هیچگاه در دسترس عموم قرار نگرفته اند.

دسته دیگر که شامل سیاحان داخلی بوده ، مأموریتهای دولتی را داشته اند و طبیعتاً همه نوشته ها و یاداشتهای آنان درباره بم را نمی توان پذیرفت ، هر چند سیاحتنامه آنها به آشکار ساختن اوضاع و احوال این سرزمین پرداخته اند ، اما باید با قدری احتیاط به نوشته های آنان نظر افکند .

در صد ساله اخیر سیل خروشانی از سیاحان داخلی و خارجی به سوی بم سرازیر شده ، که هر کدامشان جنبه های خاصی را دنبال کرده اند . عده ای از این گروه اخیر که بیشترشان خارجی بوده ، بر اساس تخصص علمی اشان علاقه خاصی به پدیده های طبیعی داشته اند ، تا ان جائی که به آنها لقب اکوتوریست ها را داده اند .

این قبیل افراد با مهیا ساختن امکانات ویژه و با راهنمایان محلی به اطراف دشت لوت رهسپار گشته ، به طوری که بعضی از آنها در پاره ای از نقاط موفق شده به درون رفته و از شگفتی هایش مطالبی ارایه نموده اند .

ناگفته نماند که بیشترین تعداد جاسوسان و کارگزاران دولت های بیگانه غربی که در لباس جهانگرد به بم آمده ، در همین صد ساله اخیر و یا دقیق تر بگوئیم ، از اواسط دوره قاجاریه صورت پذیرفته است .

به طور کلی می توان اظهار نمود که ورود سیاحان و جهانگردانی که از آنها سفرنامه هائی باقی مانده است ، در سه زمان بیش از همه زمانها روی داده است ، عصر مغول ، دوره صفوی جهانگردان مذکور کمتر موفق به بازدید از شهر بم گشته اند . و فقط در دوره قاجاریه این عده مذکور به بم وارد شده اند .

یکی از اقدامات مهم در امر جذب جهانگرد ، انجام امور زیر بنائی می باشد ، لذا در دوره صفوی یکسری عملیات جهت سهولت اسکان سیاحان ، امنیت جاده ها ، آسایش مسافرین ، محافظت از کالاهای تجاری بازرگانان ، در شهر بم به انجام می رسد ، که در نهایت تمامی این اعمال به جذب گردشگر کمک فراوانی نموده است ، به حدی که خطوط ارتباطی منتهی به شهر بم افزایش یافته و تعدادی کاروانسرا در ربض بم ساخته شد و نیز با گماردن نگهبانانی در طول جاده ها بر امنیت آنها افزودند و همچنین در هر منزل از منازل بین راههای اطراف بم کاروانسراهای محکم و استواری بنا کردند .

اما متأسفانه این تأسیسات و امکانات اقامتی و رفاهی بر اثر حمله بیرحمانه افغانیها به طور کلی تخریب و از میان رفتند ، در این صورت شهر بم نتوانست تا مدتهای مدیدی بعد این تجاوز ، در امور پذیرش مسافران و یا حتی رونق و آبادی اقتصادی به موفقیت دست یابد .

در سالهای اخیر گردشگران بیشماری به سوی شهر بم آمد و رفت هائی نموده ، و بیشتر این افراد جذب ارگ بم گشته ، در صورتی آثار دیگری وجود دارند ، که جاذبه گردشگری دارا می باشند ، این آثار عبارتند از :

آثار باقی مانده از مسجد حضرت رسول

آثار آتشکده عبدل آباد

آثار باقی مانده از دروازه آپسیکان و انشعاب آب بداخل قلعه

آثار باقی مانده از مقبره خواجه علمدار

آثار باقی مانده از حصار شهر بست

آثار بجای مانده از شهر قدیم دارزین

آثار باقی مانده از قلعه سنا

آثاری باقی مانده از یک کاروانسرای قدیمی با یخچال و بادشکن طبیعی آن

بقعه متبرکه امامزاده زید

بقعه متبرکه امامزاده اسیری

بقعه امامزاده سید عبدا…

بقعه عبدالمومن کمشکی

بقعه امامزاده خواجه حسن عسکری

خانه سیستانیها

سرپوشیده عماد

قلعه دختر

قیصریه و بازار زردشتیان

عمارت رحیم آباد

خرابه های چغوک آباد

زورخانه قدیمی ( پوریای ولی )

قلعه روستای قلعه شهید ( قلعه خان )

دشت لوت ( شهر بم در حاشیه جنوب غربی یکی از دشتهای وسیع جهان قرار گرفته ، که از لحاظ شکل شناسی ظاهری زمین (( ژئومورفولوژی )) بسیار حائز اهمیت می باشد . ) و بم محل مناسبی است که ضمن ایجاد امکاناتی جهت اسکان گردشگران ، با برنامه ریزیهای صحیح آنها را به درون دشت لوت رهسپار کرده است ، تا از عجایب و شگفتی های آن اطلاعاتی بدست آورند.

مقبره سید طاهرالدین محمد بمی

مقبره خواجه آفاق

مقبره جد میرزا ابراهیم

میل نادر

مسجد وکیل

مسجد سید

مسجد سعد الدوله

 

9-گامی فرا پیش در راه توسعه صنعت گردشگری بم   

 هیچکدام از آثار متنوع بم به اندازه ارگ آن از جاذبه گردشگری برخوردار نمی باشند ، لذا با در نظر گرفتن ارزشهای آن ، باید روی این عملکرد شهر بشدت تکیه نمود و پیشنهادات و راه کارهایی جهت توسعه جاذبه های آن ارائه کرد . به روی این عملکرد شهر بشدت تکیه نمود و پیشنهادات و راه کارهائی جهت توسعه جاذبه های آن ارائه کرد. به بیانی دیگر ، بم با داشتن ارگ که از بزرگترین بناهای خشتی جهان است ، چنان کشش و جاذبه گردشگری بخود یافته ، که در کمتر شهری در ایران ، می توان این ویژگی مهم را پیدا نمود ، و علیرغم کمبودهای تفریحی و رفاهی ، این جاذبه را تا حدودی حفظ کرده و برای استحکام بخشیدن به این جاذبه و استمرار آن ، لازم است بر توان بالفعل جاذبه گردشگری آن بیافزائیم .

و از اینرو است که در توسعه گردشگری در بم ، مبنای خود را بر روی ارگ گذاشته ، به طوری که راه کارهای اساسی توسعه با این نظر طراحی شوند ، که بر جاذبه گردشگری آن افزوده گردد. و از آن جائی که ارگ بم تجلی ساختارهای اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی نیاکان گذشته امان می باشد ، طراح های توسعه و راه کارهای آن از پویائی خاصی برخوردار خواهند بود .

در این صورت خطوط طراحی توسعه گردشگری در بم به علت استوار بودن و قائم به ارگ ، دارای چنین ویژگی می باشند ، که به محض استقرار یافتن ، به تدریج در صدد رفع سایر نیازها بر آمده و خطوط اصلی توسعه گردشگری در بم ، طرحی است که به ارگ بم ارج نهد و آن را از شکل فعلی بدر آورد ، به طوری که حرکت جدید ، در جهت بازشناسی فرهنگ این خطه از کشورمان صورت پذیرد . لذا طرح مورد نظر ، طرح بازسازی و احیاء آن است که بر سایر طرحها و راه کارهای لازمه ، ارجعیت دارد و متعاقب آن طرح ایجاد تأسیسات جنبی و پرداختن به پسکرانه ارگ بم حائز اهمیت پیدا می نماید .

یکی از مواردی که تاکنون موجب شده ارگ بم ، با آن پیشینه چند هزار ساله و آنهم بناها و ساختمانهای متنوع و عناصر مهم شهری قدیم از یک طرف ، و از طرف دیگر با افزایش وسائل حمل و نقل و توسعه راههای ارتباطی در نیم قرن اخیر که بطرز تقریباً انقلابی دگرگون شده و در تمام شئون زندگی مردم نقاط دور دست اثر گذارده اند ، آنطور که در خور شأن و منزلت آن است ، به درستی در نزد جهانیان جا نیافتاده ، وسعت بیش از حد تخریب ساختمانها و بناهای آن می باشد ، که از این بابت ارگ را می توان در حال ذوب شدن تصور نمود . بنابراین مرمت ارگ بم می تواند به عنوان گامی فرا پیش در راه توسعه صنعت گردشگری بم تلقی گردد .

مرمت ارگ بم :

شهر بم ، در زمینه ذخائر کالبدی کهن و ثروتهای فرهنگی ملی نهفته در آن ، مقام والائی را در سطح کشور بخود اختصاص داده و به همین جهت ، پذیرای اقداماتی است که بتواند بنحوی سازنده ، حفظ و نگهداری آن را تضمین کرد . پرداختن به تحقیق پیرامون مرمت (1) آثار تاریخی بم ، باید تغییر یابد و تحولی نو در آن ایجاد نمود ، زیرا به جریان گردشگری در بم ، می توان جهت مثبت و ارزنده ای بخشید و از طرفی تحرک اجتماعی اقتصادی گذشتگانمان و همچنین شاخص های فنی – فرهنگی و معماری آنها را که در ارگ بم انعکاس یافته و از آن به عنوان ثروتهای فرهنگی ملی یاد می کنیم ، را حفاظت کرده باشیم .

این کافی است که در ذهن همگی ما ، این مسئله خطور کند که به حفظ آنچه از گذشته برای ما بازمانده بکوشیم و خیلی مهم است که قبول داشته باشیم که یک بنای تاریخی قبل از آنکه معرف صورت مسئله فنی – ساختمانی باشد ، در برگیرنده یک سلسه روشهای تفکر و کردار است که راه و رسم زندگی مردمان عصر خود را بازگو می کند .

جهت انجام کارهای مرمتی این بنا ، احتیاج مبرم به افراد متخصص و با سابقه می باشد ، زیرا مرمت یک بنا ، امری است که با خود بنا به وجود می آید ، و در مراحل نخستین مسئله ای حاد ، ظریف یا پیچیده شمرده نمی شود ، ولی با گذشت زمان ، یعنی به علت تغییر شرایط اولیه ساختمانی و تغییر پذیری شرایط کاربرد و بهروری از بنا ، با زنده سازی معماری به شکلهای تازه مطرح می گردد و به تناسب کمیت زمان و در پیوستگی با کیفیتهای مربوط به تغییرهای دوگانه ، به صورت مسئله ای پیچیده در می آید که موضوع کار معماران و متخصصان با زنده سازی بناهای قدیمی است .

بنابراین فردی که می خواهد ، در ارگ بم ، دست به اعمال مرمتی بزند ، قبل از شروع کارش ، باید دارای ویژیها و خصوصیات زیر باشد ، تا خدشه ای جبران ناپذیر در کار مرمتی او ، صورت نگیرد .

الف – مرمت کننده باید به مدارک معماری قدیم ، بخصوص در زمینه سنتهای ساختمانی و اندیشه های فرهنگی و فنی مربوط به آنها ، دسترسی نسبتاً محدودی را داشته باشد .

ب – شخص مرمت کننده باید خود را جای سازنده اصلی فرض کند و با توجه به شناخت و درک آنچه او می توانسته است در آن زمان بسازد (مدل منطقی) نمایانگر بنا را در شکل اصیل آن تنظیم و تدوین کند ، و در لحظه مداخله در وضع بنا مورد استفاده قرار دهد و همان شکل و اندام را بنا بدهد که سازنده اولیه ، اگر هنوز می بود ، خلق می کرد .

(1)-مرمت = واژه ای است کلی و مشخص مداخله های فنی – عملی ایکه بمنظور تضمین تداوم زمانی یک اثر تاریخی صورت می گیرد . اقباس شده از کتاب : با زنده سازی بناها و شهرهای تاریخی – تألیف : دکتر محمد منصور فلامکی – چاپ سال 1365 ، دانشگاه تهران

ج – پیدا کردن علت تخریب یا فرسوده شدن بنا برای مرمت کننده ضروری می باشد که آیا در اثر عوامل طبیعی یا خواستهای انسانی و یا اینکه ، در وحدت کالبدی خود نیز تکمیل نشده ، و در اصل ساختمان ناتمام مانده است .

د – مرمت کننده باید از انعکاس خواستهای شخصی دوری بجوید و در مرمت بنا ، تصمیمات خود را بر مبنای ارزانی قیمت و یا طراحی آسان و سریع ، قرار ندهد .

ه – اتخاذ هر نوع تصمیمی ، ولو در انجام کارهای مرمتی ساده ، شخص مرمت کننده باید از راه مطالعه ، بررسیهای علمی و مستند ، بدست آورد و حتی المقدور سعی کند تا مشابه بنائی را که می خواهد مرمت کند ، در سایر نواحی دیگر ، پیدا کرده و در یک روند مقایسه ای ، و با چشمانی باز و بصیرت کامل ، به اعمال مرمتی مبادرت ورزد .

در این صورت متوجه خواهیم شد که مرمت کننده ، چه خصوصیاتی باید داشته باشد ، لذا ضمن این خصوصیات یکسری رهنمودهایی در حین انجام کار لازم و ضروری می باشد ، که مرمت کننده ملزم به انجام آنها خواهد بود . این رهنمود ها عبارتند از : (1)

الف – تفاوت قائل شدن بین مصالح ساختمانی که در گذشته به کار می رفته است .

ب – فرق گذاشتن بین سبک قدیم ( موجود و بکار رفته در بنا ) و سبک تازه ایکه در لحظه بار زنده سازی یک بنا بکار می رود .

ج – بکار نبردن کنجها ، زاویه ها و سطوح تزیینی – در بخشهای تازه ساز – بناهای در دست مرمت .

د – ایجاد نمایشگاه یا موزه یی از عناصر ، بخشها یا تکه های بنای قدیمی که حین بازسازی های یک بخش دوباره بکار گرفته نشده اند ، در داخل یا نزدیک بنای مرمت شده .

ه – حک تاریخ کار مرمتی در نقطه ای از بنا یا بکار بردن علامتی قراردادی روی بخشها و عناصر بازسازی شده .

و – نصب کتیبه روی بنای مرمت شده .

ز – توصیف و توجیه مراحل مختلف کار مرمتی همراه با عکس و نقشه و قراردادن آن در بنا یا در نزدیکی آن و اقدام به شناساندن کارها توسط وسایل ارتباط جمعی .

ح – تلاش در شناساندن و معرفی بنا .

پس مشخص گردید که :

اولاً ، مرمت معماری ارگ بم ، امری است لازم و مورد اجراء می باشد و اینکار موجب تقویت ارزشهای فرهنگی ملی می شود و نیز ، حیات بخشیدن ، روح دادن دوباره و بازگرداندن

 (1)- باز زنده سازی بناه و شهرهای تاریخی – تألیف دکتر محمد منصور فلامکی – چاپ سال 1365 – دانشگاه تهران – صفحه 23 – نکات هشت گانه پیشنهادی به عنوان اولین منشور مرمت معماری در کنگره 1931 آتن – انعکاس یافته از افکار ” کامیلوبویی تو (Camitto – Boito) ” معمار و نویسنده ایتالیایی ، اولین شخصیتی است که در امر باز زنده سازی ، توجه به مفاهیم معماری را جایگزین تبعیت از ویژگیهای شکلی سیبکی بناهای در دست تعمیر است.

فعالیت به این بنای کهن ( هر چند که بنا متروک و نیمه مخروبه باشد ) است .

ارگ بم از ویژگیهای اصیلی برخوردار می باشد ، هر چند که این بنا در جوار بافت جدید شهر ، به سختی می تواند ادامه حیات دهد و یا رونق اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی خود را باز یابد ، اما حقیقتاً این بنای تاریخی باید مرزهای زمان را پشت سر بگذارد ، و نقش فعالی در زندگی مردم بعهده گیرد . ثانیاً ، با  بازنده سازی ارگ بم ، توان بالقوه جهانگردی بم را بالفعل ساخته ، و از اینرو فرهنگ جهانگردی داخلی را تقویت نموده ایم و جهت جلب گردشگر و ایجاد رغبت فراوان در میان هموطنان ، برای گردش به بم ، کاری چشمگیر انجام داده ایم .

ثالثاً ، آثار بصورتی بازسازی شوند ، که قدرت مقابله و مقاومت کردن را بلایای طبیعی داشته باشند . مثل مقاومت در مقابل زلزله ، سیل و طوفان ، به طوری که یکی از هدفهای مرمت باید ایمن سازی بناهای تاریخی در مقابل حوادث و بلایای طبیعی باشد .

بنابراین با مرمت ارگ بم گامی موثر و مفید در راه اجرای برنامه های توسعه صنعت گردشگری برداشته خواهد شد . در صورتی که اگر مرمت کننده با اصول و ضوابط تعیین شده ، کار نکند ، خدشه ای جبران ناپذیر بر ارگ بم وارد خواهد ساخت . که این امر در جذب گردشگر اثر منفی می گذارد ، لذا برای جلوگیری از چنین عارضه ای ، بر همگان واجب است که از دخل و تصرف هایی که بطور ناشیانه به عنوان باز زنده سازی ، بناها و ساختمانهای ارگ ، صورت می پذیرد ، جداً جلوگیری بعمل آید . در این راستا است که ، فرهنگ و قدرت تحلیلی و علمی مشخص مرمت کننده ، برای توفیق یافتن در امر باز زنده سازی بنای تاریخی ارگ بم ، اهمیت درجه اول دادند.

تجربه نشان می دهد که ، یکسری از بناها در ارگ بم هنوز کاملاً از لحاظ  کاربردی شناخته نشده اند و یا در رابطه نظرات متفاوتی ارائه گشته است ، در این صورت وقتی اقدام به مرمت آنها پرداخته گشته ، مرمت کننده را بر سر دو راهی می گذارد ، پی گیری راهی که بنا را از لحاظ مسائل فنی و فرهنگی شناخته و به حل نوع کاربردی آن پرداخته می شود ، به طوری که وضع موجود آن از جهات فوق و نیز سایر موضوعات پیرامون آن ، تثبیت گردد ، قبل از انجام کارهای مرمتی در آن در اولویت می باشند .

به عنوان مثال ، در سال 1372 ، که امور بازسازی ارگ با روند سریعتری نسبت به سالهای قبل انجام شد ، به طور شتابزدگی اقدام به سنگ فرش قسمتهائی شد ، که تصور می نمودند ، گذر باشد . در صورتی که وقتی چند کارشناس از محل دیدن نمودند ، حکم به نفی گذر در قسمتهای مورد نظر صادر گردید . در نتیجه ادامه سنگ فرش ها را در قسمت های ناشناخته متوقف ساختند .

بنابراین قبل از این عمل ، لازم بود که کلیه گذرهای اصلی و فرعی قلعه را شناسائی کرده و بعداً اقدام به سنگ فرش کردن آنها بنمایند ، تا این وضع پیش نیاید .

خلاصه مرمت ارگ بم ضروری بنظر می رسد ، از طرفی مرمت کننده ، هنگامی می تواند ، بعنوان یک مرمت کار در بنای مورد نظر مداخله کند ، از تصمیمات مرمتی ارگ بم آگاهی کامل پیدا نماید ، به طوری که این تصمیمات توسط معمارانی که توجه کاملی به مختصات ژئوفیزیکی ، جغرافیایی ، اقلیمی و شهر سازی محوطه و عارضه های زمین ، همراه با جوابگوئی به نیازهای کاربردی عمومی ، زیبا شناسی ، اقتصادی و غیره داشته ، اتخاذ شده باشند .

در این صورت است که مرمت کننده ، می تواند با درک چنین تصمیمات منطقی ، در مورد هر بنا یکی از روشهای زیر را به مورد اجرا بگذارد :

الف – مرمت یا بازنده سازی حفاظتی : هدف اصلی آن نگهداری و حفاظت بناست . در اصل این نوع مرمت ، یک نوع ” تعمیر” به شمار می آید . زیرا کار این نوع مرمت ، آنچنان حساس و یا عملی فوق العاده ، چه از نظر فنی و چه از نظر هنری – فلسفی به حساب نمی آید . فقط به تقویت استخوان بندی بنا می پردازد و تا حدودی به نقش آن در محیط توجه می نماید . البته بدلیل اینکه ، یا محافظه کاری خاصی ، به همه ابعاد بنا توجه می کند تا چیزی از آن ، در حقیقت تغییر نکند ، احساس مسئولیت شدیدی به مرمت کننده در حین کار دست می دهد .

ب – مرمت سبکی : که در حقیقت بازسازی سبک فضای معماری هر بنا می باشد و به حفظ بقای آنچه از دست زمان و مردم نجات یافته ، می پردازد.